De Kadijken
Om de brug over de Scharrebiersluis te kunnen renoveren is deze in september 2022 verwijderd. De demontage kostte meer moeite dan de gemeente van te voren had ingeschat. Foto's Leo de Grave.
Lang was het gebruik om de lonen van dagloners in de kroeg uit te betalen. Waarna het geld vaak direct werd omgezet in drank. Eind 19e eeuw werd Het Koffiehuis van den Volksbond op het Kadijksplein, hoek Laagte Kadijk, opgericht door de Volksbond om een alcoholvrije plek te bieden en zo te zorgen dat de lonen bij de gezinnen terecht kwamen. Na de 2de wereldoorlog stond het karakteristieke pand leeg en dreigde sloop totdat ene Kees het kraakte en zelf een goedkoop koffiehuis begon. Weliswaar zonder vergunning. Dit werd gedoogd tot hij ook maaltijden ging serveren. De belastingdienst greep in en het pand werd verkocht aan Mickey die tot 2017 het restaurant uitbaatte. Er is nu (2020) een Pizza restaurant gevestigd.
Koffiehuis Van den Volksbond,Poort Entrepotdok,Kadijksplein, 1987,foto Marjan Ros
In 1828 moesten 43 arbeiderswoningen aan de Rapenburgergracht wijken voor de uitbreiding van het Entrepotdok. Ter vervanging werden 40 dijkwoningen aan de Hoogte Kadijk 84 - 162 gebouwd met plaats voor bedrijfjes in het souterrain. Een eeuw later werd een deel aangekocht door de eigenaren van brouwerij De Gekroonde Valk als personeelshuisvesting. De nr's 108 -122 werden gesloopt tbv de bouw van een pakhuis.
In de jaren 1950/60 werden de panden (inmiddels eigendom van de weduwe Sibbel) ernstig verwaarloosd. Er ontstond leegstand, woningen werden gekraakt en sloop dreigde voor de Sibbelpanden. Maar de buurt kwam in verzet met als resultaat dat de gemeente ze aankocht en in 1980 volgde renovatie. Hierbij werden de aanbouwen aan de achterzijde verwijderd. In 1990 werd het geheel tot Rijksmonument verklaard.
In 2002 werden de Sibbelpanden aangekocht door woonstichting De Key. Na een lange juridische strijd met bewoners over o.m. tijdelijke huisvesting werden de panden gerestaureerd waarbij de aanbouwen werden teruggeplaatst. Dit was hard nodig want zonder deze aanbouwen waren de panden instabiel geworden en dreigden van de dijk te glijden! Op 28 april 2011 werd bij de oplevering de gevelsteen "Van de dijk af" van Hans 't Mannetje onthult die hieraan herinnert.
Blok Specerijen en Conserveermiddelen b.v. werd in 1919 opgericht in de Pijp en breidde daar diverse malen uit. In 1974 werd besloten te verhuizen naar de Hoogte Kadijk 108 - 110. Langzamerhand werd daar de bereikbaarheid steeds meer een probleem en in 1994 vertrok het bedrijf naar Almere.
Voor meer over de geschiedenis van Blok zie: www.blokspecerijen.nl
Kruidenfabriek Blok, Kadijken, rond 1974, foto collectie T & E Schokker
In 1733 werd de Azijnmakerij en Bierbrouwerij "De Gekroonde Valk" opgericht. Toen de biermarkt aantrok ging men alleen verder met het brouwen van bier. Dat ging zo goed dat de VOC De Gekroonde Valk als een van zes Amsterdamse brouwerijen selecteerde waarbij werd ingekocht. In 1791 neemt de Rotterdamse koopman Van Vollenhoven het bedrijf over en geeft zijn naam aan verschillende bieren. Er word geëxporteerd naar West en Oost Indië, het bedrijf floreert en er is geld voor innovatie door aanschaf van o.a. stoommachines. Van 1858 - 1913 is Willem Hovy directeur. Als diep religieus man maakt hij zich zorgen om de goddeloze arbeiders en probeert hun situatie te verbeteren met bijbel lezingen en doorbetaling op christelijke feestdagen maar ook met vast loon, een pensioenfonds en huisvesting. Rond 1900 is De Gekroonde Valk de grootste Amsterdamse brouwerij. Maar dan begint het mis te gaan. Andere brouwerijen spelen beter in op de komst van pils ("Beiers bier") en de slag om de consument wordt verloren van Heineken, dat in 1949 de brouwerij overneemt.
Het enige dat nu nog rest is de zuil met het beeld van "De Gekroonde Valk" op de Hoogte Kadijk. Het is een replica want het originele beeld bevindt zich in de Zuid Afrikaanse tuin van een nazaat van Willem Hovy.
Zie ook www.brouwerijhetij.nl/de-gekroonde-valk-brouwgeschiedenis-om-de-hoek/
Sloop, Laagte Kadijk, 1996, foto Walter Swaans
Werf Koning William en Ooster-kerk
In 1903 werd aan de Hoogte Kadijk de Gemeentelijke Electriciteits Centrale gevestigd (zie ook bij Entrepotdok). De meeste onderdelen zijn afgebroken maar het machinegebouw staat nog steeds en is bekend als het GEB gebouw. Het rechterdeel op de foto stamt uit 1903, het linkerdeel werd in 1908 aangebouwd vanwege de grote vraag naar elektriciteit.
Van 1999 - 2007 was hier Museum Energetica gevestigd waar de energieproductie werd toegelicht en waar allerlei voorwerpen te zien waren die werkten op gas of elektriciteit, van klein huishoudelijk tot groot industrieel. In 2008 is de collectie overgegaan naar Museum Nemo.
Museum Energetica, Hoogte Kadijk, 1999, foto's Henry Kloostra
Leen Versluis viste jarenlang overal in Amsterdam op levend aas dat hij in de loods, die hij van de gemeente huurde, verkocht aan hengelaars. Later werd vissen met levend aas verboden. Bij de 4de termijn van 15 jaar werd de huur eenzijdig opgezegd door de Gemeente. Zeer tegen de zin van de heer Versluis. Hij verhuisde naar Beverwijk, vist nog steeds graag, maar nu op snoekbaars.
Hoewel de grens van 1018 bij de Nieuwe Herengracht ligt toch een paar foto's van "de overkant".
In de jaren '20 werd al het plan opgevat grote delen van Rapenburg en Valkenburg te slopen om plaats te maken voor grote verkeersaders. Politiek gesteggel zorgde ervoor dat de plannen uitgesteld werden. Maar in de jaren '50 kwamen de plannen weer boven en werd de door de oorlog zwaar gehavende buurt alsnog grotendeels gesloopt voor de toerit van de IJ-tunnel en het eerste deel van de Rapenburgerstraat verdween zelfs helemaal onder de nieuwbouw van de brandweerkazerne en het politiebureau.
De Scharrebiersluis, vernoemd naar het slappe bier dat hier verkocht werd aan voorbijgangers, is een stalen ophaalbrug uit 1906. De originele gietijzeren scharnierhekken zijn behouden maar niet meer in gebruik. De brug ligt over de Rapenburgerschutsluis (die gemakshalve ook vaak Scharrebiersluis wordt genoemd), stammend uit 1657. Oorspronkelijk 45,8 m lang werd de schutsluis bij een verbouwing ingekort tot 25,18 m. Toen in 1969 de Kortjewantsbrug bij de Prins Hendrikkade gebouwd werd kwam daar een grote roldeur onder die niet alleen als waterkering kan fungeren maar evt ook als 3e sluisdeur waardoor een sluis van 72 m ontstaat.
Gestutte Kade,Nieuwe Herengracht,Rapenburgerschutsluis, 2020, foto Elze Hermans
2001
